5-6 Ocak Hadiseleri
5-6 Ocak Hadiseleri, Osmanlı Devleti’nin karşılaştığı iç ve dış ıstırapların tesiriyle, 5-6 Ocak 1603 tarihinde padişahın da dahil olduğu kimi karışıklıkların yaşandığı bir devri tabir etmektedir. Bu olaylar, tarihte 5-6 Ocak Hadiseleri olarak anılmaktadır.
Yemişçi Hasan Paşa ile Şeyhülislam Sunullah Efendi’nin Çekişmesi
Esasında 5-6 Ocak Hadiseleri, Sadrazam Yemişçi Hasan Paşa ile Şeyhülislam Sunullah Efendi ortasındaki çekişmeyi yansıtmaktadır. Yemişçi Hasan Paşa, sadrazamlık vazifesine geldikten sonra kendi yandaşlarını değerli konumlara atamaya başlamıştı. Bu durum, Şeyhülislam Sunullah Efendi’nin yetkilerini kısıtladığı için onu rahatsız etti. Sunullah Efendi, Sadrazamın sefere gitmemesini sert bir lisanla eleştirmeye başladı. Bu tenkitlerin akabinde Yemişçi Hasan Paşa, Sunullah Efendi’yi vazifesinden aldırmayı başardı. Sunullah Efendi’nin sipahilerle olan ilgisi güzelken, Yemişçi Hasan Paşa’nın da yeniçerilerle uygun ilgileri mevcuttu. Bu iki askeri sınıfın gerginliği, ferdî menfaatlerin tesiriyle daha da tırmandı.
Nihayetinde sefere çıkan Yemişçi Hasan Paşa, yerine Saatçi Hasan Paşa’yı bırakmıştı. Durumların berbata gitmesi üzerine, 5 Ocak 1603 tarihinde, sipahilerin önderliğinde karışıklıklar başladı. Padişah, periyodun teamüllerine alışılmamış olarak isyan eden kümeden kimi temsilcilerle ayak divanında görüşmeye karar verdi. İsyancı sipahiler, direkt padişaha hitap ederek devletin içinde bulunduğu durumu eleştirdiler ve kimi devlet adamlarına karşı şikayetlerde bulundular.
İsyancılar, bilhassa Padişahın annesi Safiye Sultan’ın saraydan uzaklaştırılmasını talep ediyorlardı. Padişah, annesinin ve paşalarının bir hatası olmadığını, tüm kabahatin kendisini haberdar etmeyen Saatçi Hasan Paşa’ya ilişkin olduğunu belirtti. Bunun üzerine Saatçi Hasan Paşa, huzura çağrıldı. Valide Sultan ve kapı ağalarının kendisine gönderdiği mektupları gösteren Paşa, kendisini kurtarmayı başardı. Sıkıntı durumda kalan Padişah, Saatçi Hasan Paşa’nın yerine Güzelce Hasan Paşa’yı atadı ve Sunullah Efendi’yi tekrar Şeyhülislamlığa tayin etti. Padişah, artık devlet işlerinde sadrazamdan öbür kimsenin müdahil olmayacağını söz etti. Fakat bu karar, isyancı askerleri yatıştırmaya yetmedi.
İsyancılar, Valide Sultan’ın saraydan uzaklaştırılmasını ve ağaların kendilerine teslim edilmesini talep ettiler. Padişah, istemeye istemeye Kapı ağası Gazanfer Ağa ile Darüssaade Ağası Osman Ağa’nın idamına karar verdi ve bu karar isyancılara teslim edildi. Lakin, annesinin uzaklaştırılmasını bir biçimde engellemeyi başardı.
Tüm bu olaylarda, asıl amaç olan Yemişçi Hasan Paşa ile ilgili rastgele bir karar alınmamıştı. Durumdan haberdar olan Yemişçi Hasan Paşa, derhal İstanbul’a döndü. Nişanlısı Ayşe Sultan’ın sarayında olduğu duyulunca, Sunullah Efendi’nin idamı için fetva verdi. Lakin, bu haberi alan Padişah, idama karşı çıkarak vezirleriyle ortasında kimsenin giremeyeceğini söyledi.
Gelişmeler üzerine, Ağakapısı’na sığınan Yemişçi Hasan Paşa, Padişah’a gönderdiği arzda olayların baş müsebbibi olarak Sunullah Efendi’yi gösterdi. Onun ortadan kaldırılmasını, Sadaret Kaymakamı Güzelce Mahmud Paşa’nın da isyandaki rolü ve nişanlısı Ayşe Sultan’a olan ilgisinin tesiriyle idamını talep etti. Yeniçerilerin takviyesini alan Yemişçi Hasan Paşa, sonunda isteklerini Padişah’a kabul ettirmeyi başardı. Zorba sipahi liderleri tek tek yakalanıp idam edildi. En büyük rakibi olan Sunullah Efendi ise vazifeden alındı. Yemişçi Hasan Paşa artık rakipsiz hale gelmişti ve Padişah nezdinde prestiji artmıştı.
Ardından Yemişçi Hasan Paşa, kendi otoritesini artırmak için Valide Sultan’ı devre dışı bırakmayı planladı. Padişaha, yetkilerin annesinde olduğunu ve bu durumun önüne geçilmesi gerektiğini söyledi. Fakat bu istek, Sadrazamın son isteği oldu. Vazifeden alındıktan yalnızca 12 gün sonra idam edildi. Yerine Mısır’da bulunan Malkoç Ali Paşa getirildi. Tüm bu karışıklıklara karşın, Safiye Sultan’ın pozisyonunu müdafaası, onun gücünü göstermesi açısından kıymetli bir kanıt teşkil etmektedir.
Sonuç olarak, bu olaylar, Osmanlı idare yapısındaki değişimlerin ve iç dinamiklerin yansımalarını tüm açıklığıyla gözler önüne sermektedir.
