Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Eser İadesi Çalışmaları
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Uğraş Daire Başkanlığı öncülüğünde, İçişleri, Adalet ve Dışişleri Bakanlıkları işbirliği ile 2018 yılından bu yana toplam 8 bin 953 eser, 2002 yılından itibaren ise 13 bin 268 yapıtı ilişkin olduğu topraklara kazandırmayı başardı. Bu yıl da ağır uğraşlar sonucunda, geçmiş yıllarda yurt dışına kaçırılan 1149 yapıtın Türkiye’ye geri dönmesi sağlandı.
2024 yılı prestijiyle yurda dönen son eserler ortasında, Yunanistan’da kaçakçıların elinden kurtarılan ve Türkiye’ye ilişkin olduğu tespit edilen Lidya medeniyetine ilişkin 1055 sikke bulunuyor. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a, 19 Aralık tarihinde Atina’da düzenlenen bir merasimle teslim edilen bu sikkelerin, milattan evvel (MÖ) 7’nci yüzyıldan MÖ 5’inci yüzyıla kadar uzanan tarih aralığında basıldığı evraklarla kanıtlanmıştır.
ABD’den Gelen Eserler
ABD’de ele geçirilen Anadolu’ya ilişkin 41 tarihi eser, Bakanlığın ABD’li yetkililerle ortak yürüttüğü çalışmalar sonucunda New York’ta Türk yetkililere teslim edilmiştir. Uzun süren türel süreçler sonucunda Türkiye’ye verilmesine karar verilen yapıtların teslimi için Türkiye’nin New York Başkonsolosluğu’nda 5 Aralık tarihinde bir merasim düzenlenmiştir.
- New York Türkevi’nde sergilenen eserler ortasında, Anadolu’nun Roma periyoduna ilişkin heykeller, pişmiş toprak kaplar, figürinler (kadın heykelcikleri), bronz başlıklar ve Geç Kalkolitik Periyoda ilişkin 22 Kilia tipi idol başı yer almaktadır.
- Tarihi yapıtların MÖ 7. yüzyıldan milattan sonra (MS) 7. yüzyıla kadar uzanan geniş bir periyoda ilişkin olduğu tespit edilmiştir.
Nadir Yapıtların İadesi
1980’lerde Manisa’daki bir mezardan kaçak kazılarla çıkarılarak yurt dışına kaçırılan yaklaşık 2500 yıllık bronz sedir ise 18 Eylül tarihinde ABD’den Türkiye’ye iade edilmiştir. J. Paul Getty Müzesi’nden iadesi gerçekleştirilen bu sedir, günümüzde epeyce ender rastlanan bir mobilya çeşidi olarak dikkat çekmektedir. Tarihi fotoğraflarda ve o periyoda ilişkin kap kacak üzerindeki tasvirlerde görülen bu sedir, antik periyotta dinlenme ve yemek yeme hedefiyle kullanılmaktaydı.
Ayrıca, yaklaşık 2 bin 700 yıllık Bintepeler kolyesi, Manisa’nın Bintepeler arkeolojik alanından çıkarılarak yurt dışına kaçırıldığı belirlenen bir öbür değerli yapıttır. Bu kırmızı boncuklu kolye, altın ve karnelyan taşlarından oluşan nar halinde boncuklarla süslenmiştir. MÖ 6’ncı yahut 5’inci yüzyıla tarihlendirilen bu eser, bölge için tarihi ve kültürel değere sahip olup, New York Kültür Ateşeliğine 3 Eylül tarihinde teslim edilmiştir. Yurda getirildikten sonra Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmeye başlanmış ve Bakan Ersoy tarafından müzedeki “Kaçış Yok” standında tanıtılmıştır.
Önemli Heykel İadesi
Bu yılın iadesi sağlanan değerli yapıtlardan biri de Burdur Boubon Antik Kenti kökenli Septimius Severus heykel başıdır. Bakanlığın ağır diplomatik ve bilimsel çalışmaları sonucu, Danimarka’nın NY Carlsberg Glyptotek Müzesi tarafından Türkiye’ye iade edilmesine karar verilmiştir. Yaklaşık 60 yıl ortadan sonra ilişkin olduğu topraklara dönecek olan bu heykel başı, Anadolu’nun kadim kültürel mirasının korunmasında değerli bir muvaffakiyet olarak öne çıkmaktadır.
- Milattan sonra 193-211 yılları ortasında karar süren Roma İmparatoru Septimius Severus’a ilişkin bronz heykel başı, 1960’lı yıllarda Boubon Antik Kenti’nde gerçekleştirilen yasa dışı hafriyatlar sırasında yurt dışına çıkarılmıştır.
- Eserin Türkiye’ye ilerleyen günlerde getirilmesi beklenmektedir.
Fransa ve İngiltere’den Gelen İadeler
Fransa’da ikamet eden bir kişi tarafından iki sikke istekli olarak Türkiye’ye iade edilmiştir. 3 Ocak’ta Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürlüğüne teslim edilen bu sikkelerden biri, Bizans İmparatorlarından Justin I (518-527) devrine ilişkin İstanbul basımlı, oburu ise Artuklu Beyefendilerinden Nasreddin Artuk-Aslan (1200-1239) devrine aittir.
Öte yandan, İngiltere’de 2017’de satışa çıkarılan, Mustafa Dede tarafından istinsah edilen Kuran-ı Kerim, ağır bir delilleme süreci ve takibin akabinde yasa dışı yollarla kaçırıldığının tespit edilmesi üzerine iade edilmiştir. Dışişleri ve İçişleri Bakanlıklarınca müzayededen çektirilen ve ülkeye iadesi sağlanan bu yapıtın, Sultan II. Abdülhamit’in koleksiyonunda yer aldığı saptanmıştır. Osmanlı sınır ekolünün kurucusu, hattat Pir Hamdullah’ın oğlu Mustafa Dede imzalı, nesih çizgi ile 13 satır halinde yazılan Kuran-ı Kerim, İstanbul Türk ve İslam Yapıtları Müzesi Müdürlüğünde koruma altına alınmıştır.
Son olarak, ABD’den istekli olarak iade edilen Büyük İskender heykel başı, Helenistik periyoda tarihlenen mermer bir yapıttır. Yapıtı elinde bulunduran kişinin vefatı üzerine, varisleri heykeli Türkiye’ye iade etme talebinde bulunmuştur. Uzmanların yapıtın Anadolu kökenli olduğuna dair raporlandırmalarının akabinde, istekli iadesine ait süreçler başlatılmış ve eser 2 Mayıs tarihinde ABD’den Türkiye’ye ulaşmıştır. Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde koruma altına alınan Büyük İskender heykel başı, Bakan Ersoy tarafından müzede düzenlenen “Kaçış Yok” standında kamuoyuna tanıtılmıştır.
